Yas, bir kayıp karşısında verilen doğal bir tepkidir. Çocukların yas süreci, yetişkinlerden farklıdır ve yaşlarına, gelişim seviyelerine, kaybın yakınlık derecesine ve çevresel desteklere bağlı olarak değişiklik gösterir. Çocuklar genellikle yas sürecinde çeşitli aşamalardan geçerler; ancak bu aşamalar, her zaman doğrusal bir sıra izlemez ve her çocuk için farklı şekillerde yaşanır. Çocuklar ve yas kavramı çok daha derinlikli ele alınması gerekilen bir konudur.
Her gün farklı afetlerle karşı karşıya kalıyoruz. 6 Şubat 2023’te yaşanan büyük deprem, binlerce insanın hayatını kaybetmesine, milyonlarca insanın evsiz kalmasına neden oldu. Yetişkinler için bile başa çıkması güç olan bu kayıplar, en çok da çocukların dünyasını sarstı. Bir sabah uyandıklarında evlerini, sevdiklerini, alıştıkları güvenli hayatı yerle bir olmuş halde buldular.
Büyük afetler geride yalnızca yıkılmış binaları değil, yıkılmış duyguları da bırakır. Kaybettikleri aile bireyleri, arkadaşları, evleri ya da okulları nedeniyle çocuklar, yas sürecinde çok farklı tepkiler verebilir. Kimi içine kapanır, kimi sürekli aynı soruyu sorar, kimi öfkeyle başa çıkamaz.
Peki, biz yetişkinler çocukların yas sürecinde nasıl yanlarında olabiliriz? Onların duygularını anlamalarına ve ifade etmelerine nasıl yardımcı olabiliriz?
Çocukların Yas Sürecini Algılayışı Yaşa Göre Değişir
Çocukların yas süreci, yaşlarına, gelişim seviyelerine ve kaybın onlara ne kadar yakın olduğuna bağlı olarak değişir. Küçük yaşlardaki çocuklar için ölüm, anlaması zor ve soyut bir kavramken, büyüdükçe ölümün kalıcılığını kavramaya başlarlar. Ancak her yaş grubunda yas, farklı şekillerde kendini gösterir.
Çocuklar için Ölüm Ne Demek?
- Bebekler ve 3 yaş altı çocuklar
- Bu yaş grubundaki çocuklar ölümü anlayamaz, ama hissettikleri şey eksikliktir. Ebeveynlerinin üzüntüsünü, evdeki sessizliği, değişen rutinleri fark ederler. Bu, huzursuzluk, ağlama nöbetleri, uyku ve beslenme düzeninde bozulmalar olarak ortaya çıkabilir.
- 3-6 yaş arası çocuklar
- Ölümü geçici bir durum olarak algılarlar. Onlara göre kaybolan biri bir gün geri gelebilir. “Geri gelecek mi?”, “Nerede?” gibi sorular sıkça duyulabilir. Kayıp karşısında bebeğimsi davranışlara dönüş, öfke patlamaları veya gece korkuları yaşanabilir.
- 7-12 yaş arası çocuklar
- Bu yaş grubu, ölümün geri dönüşü olmadığını anlamaya başlar. Ama bu farkındalıkla birlikte kaygılar da büyür. “Ben de ölecek miyim?”, “Ya anneme bir şey olursa?” gibi sorular sıkça sorulabilir. Yas sürecinde ders başarısında düşüş, içe kapanma veya öfke nöbetleri görülebilir.
- Ergenlik dönemi (13-18 yaş)
- Ergenler yas sürecini bir yetişkin gibi yaşar ama bir çocuk gibi göstermez. Dışarıdan güçlü görünmeye çalışsalar da, içlerinde büyük bir karmaşa olabilir. Bağımsızlığını kaybetme korkusu, yalnızlık, gelecek kaygısı gibi duygularla baş etmeye çalışırlar. Bazıları içe kapanırken, bazıları isyan edebilir, öfkelenebilir ya da aşırı sorumsuz davranışlar sergileyebilir.
Çocuklar Yas Sürecinde Nasıl Desteklenmeli?
Her çocuk yas sürecini farklı yaşar. Kimi konuşarak, kimi susarak, kimi oyun oynayarak anlatır. Önemli olan, onları anlamaya çalışmak ve duygularını paylaşmaları için güvenli bir alan sunmaktır.
1. Dürüst ve Açık Olun
Bir çocuğun kaybı anlaması için net ve anlaşılır cümlelere ihtiyacı vardır. “Deden artık bir melek oldu” veya “O uzun bir uykuya daldı” gibi ifadeler, çocuklarda kafa karışıklığına neden olabilir. Bunun yerine gerçeği, yaşına uygun bir dille anlatmak en doğrusudur.
✅ “Deden hastalandı ve iyileşemedi.”
✅ “O artık bizimle değil ama onu hep hatırlayacağız.”
Çocuklar bazen beklenmedik, zor sorular sorabilir. Bilmiyorsanız bile “Bu konuda emin değilim ama birlikte öğrenebiliriz” diyerek dürüst olun. Yakınlarımızı kaybettiğimizde çocuklarla birlikte ne yapmamız gerektiğine dair yazımızı buradan okuyabilirsiniz.
2. Çocuğunuzun Duygularını İfade Etmesine İzin Verin
Kaybı yaşayan çocuk üzülebilir, korkabilir, öfkelenebilir hatta suçluluk hissedebilir. Bu duyguların hepsi normaldir. Önemli olan, çocuğa bunları ifade etmesi için güvenli bir alan sunmaktır.
❌ “Üzülme, ağlama.” demek yerine
✅ “Ağlamak çok normal, seni anlıyorum.” diyerek duygularını kabul edin.
Eğer ebeveyn ya da öğretmen olarak siz de üzgünseniz, bunu saklamanıza gerek yok. Duygularınızı paylaşmanız, çocuğun da kendi duygularını ifade etmesini kolaylaştırır. Çocukların duygularını daha destekli bir şekilde anlamak istiyorsanız bazı kitaplarla onlara destek olun.
3. Günlük Rutinleri Koruyun
Büyük afetlerden sonra çocukların hayatı altüst olabilir. Ancak onlara güven duygusu vermek için günlük rutinleri olabildiğince korumak önemlidir.
✅ Okula ve derslere devam etmek, çocuğun yeniden hayata adapte olmasını sağlar.
✅ Oyun ve aktiviteler, stres yönetiminde en büyük destekçidir.
✅ Uyku ve yemek saatlerini düzenli tutmak, duygusal dengeyi korumaya yardımcı olur.
Çocuk için en güvenli yer, hayatın normal akışına en yakın olan yerdir.
4. Anıları Canlı Tutun
Kaybettiği kişi hakkında konuşmak, çocuğun yas sürecini anlamlandırmasına yardımcı olur. Anıları paylaşmak, onun sevdikleriyle olan bağını kaybetmediğini hissetmesini sağlar.
🖼️ Birlikte bir fotoğraf albümü hazırlayın.
📖 Bir anı defteri oluşturun.
🎨 Kaybedilen kişiyle ilgili bir resim yapmasını teşvik edin.
Çocuk duygularını kelimelerle ifade etmekte zorlanabilir, oyun ve sanat gibi yollarla anlatmasına fırsat tanıyın.
5. Profesyonel Yardım Gerekebilir
Bazı çocuklar yas sürecinde uzun süre zorlanabilir ve kayıpla baş etmekte güçlük çekebilir. Eğer şu belirtileri gözlemliyorsanız, bir uzman desteği almak faydalı olabilir:
🚩 Sürekli kabuslar görme, alt ıslatma veya yoğun kaygı belirtileri
🚩 Aşırı içine kapanma veya öfke patlamaları
🚩 Konuşmayı tamamen reddetme
🚩 Yemek yememe veya aşırı yeme gibi ani değişiklikler
Her çocuk yas sürecini farklı yaşar. Bazıları konuşarak, bazıları oyun oynayarak, bazıları ise susarak anlatır. Önemli olan, onun duygularına kulak vermek ve destek olmaktır.
Çocuklarımızı Sevgi ve Güvenle Destekleyelim
Afetler ve kayıplar, çocukların hayatını kökten değiştirebilir. Ama sevgiyle, anlayışla ve doğru bir yaklaşımla onların bu zor süreci atlatmalarına yardımcı olabiliriz.
📚 Önerilen Kitap: “Burada da Bu Bahçe”
Bu kitap, çocuklara yas sürecini anlatmak ve kayıplarıyla baş etmelerine yardımcı olmak için faydalı bir kaynak olabilir.
Unutmayın: Çocukların en büyük ihtiyacı sevgi, güven ve sabırdır. Doğru destekle, bu süreci aşabilir ve daha güçlü bireyler olarak büyüyebilirler. 💙
